Yapay Zeka, AB Taksonomisi, Birlikte Raporlama

Ecolithic, Almanya, 14.05.2025

Ecolithic, birlikte raporlama (interoperability) üzerine daha önce bir not yayımlamıştı. Bu notu buradan okuyabilirsiniz. Bu defa, birbirleri ile yakın ilişkileri olan yapay zeka destekli raporlama ve birlikte raporlama konularını AB Taksonomisi bağlamında bu makalemizde ele alacağız.

AB Taksonomisi (aynı zamanda AB Sürdürülebilirlik Taksonomisi, EUST), sürdürülebilirlik raporlaması ve dönüşümünün uygulanmasında önemli verimlilik artışları sağlayan yeni araçlar ve metrikler sunar. Ancak bu araç ve metriklerin gerçek potansiyeli, birlikte raporlama imkanları ve dijital teknolojilerle beraber ele alındığında ortaya çıkar.

Sürdürülebilirlik Raporlamasının Artan Önemi 

Sürdürülebilirlik raporlaması ve açıklama ya da bildirim standartları, giderek sıkılaşan regülasyonlar ve şirketler üzerindeki sürdürülebilir faaliyet gösterme konusundaki kamuoyu baskısının etkisiyle son yıllarda büyük önem kazanmıştır.  Özellikle AB’de güçlü iş ve finansal bağlantıları olan büyük şirketler, sürdürülebilirlik raporlaması gereksinimlerini karşılama konusunda günden güne daha fazla sorumluluk altında kalmaktadır. Bu kapsamda, Avrupa Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları (ESRS), Uluslararası Sürdürülebilirlik Standartları Kurulu (ISSB) ve Küresel Raporlama Girişimi (GRI) Standartları gibi çeşitli standartların dikkate alınması beklenmektedir.

Öte yandan AB Taksonomisi, sürdürülebilirlik raporlamasına ek gereksinimler getirdiğinden şirketler maliyet etkin, amaca yönelik, güvenilir ve pratik çözümler aramaktadır. Bu süreçte ortaya çıkan iki temel yaklaşım şu şekildedir:

• Dijital teknolojilerle hazırlanan sürdürülebilirlik raporlamaları,
• Farklı raporlama sistemlerinin birlikte uygulanabilirliği,

Bu yeni kurumsal raporlama çağında, dijital teknolojiler, özellikle yapay zeka (YZ) anahtar bir rol oynamaktadır. Birçok hizmet sağlayıcı ve şirket bu alanı hala bir deney sahası olarak görse de, özellikle AB’de teknoloji odaklı danışmanlık ve raporlama hizmetleri konusunda önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Bununla birlikte zorluklar da devam etmektedir.

Sürdürülebilirlik raporlamasında en değerli araçlardan biri AB Taksonomisidir. Ancak AB Taksonomisinin gerçek potansiyeli bugüne kadar hem standart belirleyiciler hem de şirketler tarafından henüz keşfedilememiştir. Makalemiz işte bu nedenle AB Sürdürülebilirlik Taksonomisi raporlamasında yapay zeka (YZ) kullanımını özetlemekte ve özelliklerini birlikte raporlama ve sürdürülebilirlik raporlamasına entegre etme olanaklarını ortaya koymaktadır.

AB Taksonomisi Raporlamasında Yapay Zekanın Rolü

Geleneksel raporlama sistemlerinde, AB Taksonomisi raporlamasının, sürdürülebilirlik raporlamasının çeşitli ve farklı gereksinimleriyle entegre edilmesi genellikle maliyetli olmakta ve güvenilir sonuçlar vermemektedir. Bu nedenle pratik ve teknolojik raporlama çözümlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Yapay zeka (YZ), hem belirli raporlama görevlerini destekleyerek hem de raporlama yönergeleri oluşturarak süreçte önemli bir rol üstlenebilir. YZ kullanımı özellikle taksonomi raporlamasının iki alanında etkili olmaktadır. Bunlar:

• Kod tabanlı taksonomi raporlama yazılım araçlarının desteklenmesi,
• Taksonomi raporlaması çerçevesinde kullanıcılara rehberlik edilmesi/yol gösterilmesi.

Kod Tabanlı Taksonomi Raporlama Yazılım Araçlarının Desteklenmesi

Taksonomi raporlaması dört ana göreve ayrılabilen dört temel raporlama adımını içerir. YZ, önceden tanımlanmış görevleri verimli bir şekilde yürütebildiği için, Taksonominin yapısı YZ’nin yeteneklerine oldukça iyi uyum sağlar. Taksonomi raporlamasının temel sonuçları Taksonomi Temel Performans Göstergeleri (KPI’lar)’ni oluşturan, Ciro KPI, Opex KPI ve Capex KPI’yi içerir. Taksonomi raporlamasının dört temel adımı:

• Adım 1 – Kapsam Değerlendirmesi (Eligibility Assessment): Raporlama yapacak organizasyonun AB Taksonomisinde tanımlı faaliyetleri yürütüp yürütmediği kontrol edilir.

• Adım 2 – Önemli Katkı Analizi (Substantial Contribution Analysis): Bu adımda, organizasyonun faaliyetlerinin AB’nin sürdürülebilirlik hedeflerine önemli nitelikte bir katkı sağlayıp sağlamadığı incelenir.

• Adım 3 – DNSH Analizi (Do No Significant Harm – Önemli Bir Zarar Vermeme): Burada, ekonomik faaliyetlerin çevre veya sosyal hedefler üzerinde önemli olumsuz etkileri olup olmadığı (önemli zarar vermekten kaçınma) kontrol edilir.

• Adım 4 – Minimum Önlemler Analizi (Minimum Safeguards): Son olarak, ekonomik faaliyetlerin sosyal ve yönetişimle ilgili standartlara ilişkin minimum gereksinimlere uyup uymadığı kontrol edilir.

Kapsam değerlendirmesiyle başlayan kullanıcılar bu adımda, AB Taksonomisinin mevzuatındaki ekonomik faaliyetlerini ilgili kuruluşun iş veya ekonomik faaliyetleriyle karşılaştırır. YZ destekli yazılım araçları, kullanıcıların gerekli dosya ve verileri taksonomi raporlama platformlarına yüklemesiyle bu analizleri otomatik olarak yapabilir. Büyük Dil Modellerine (LLM) dayanan YZ araçları, söz konusu dosyaları karşılaştırabilir ve spesifik sonuçlar üretebilir. Bu sonuçlar yazılım geliştiriciler ve analistler tarafından raporlama yazılımına entegre edilebilir.

Taksonomi raporlamasına ilişkin diğer görevler de benzer şekilde otomatikleştirilerek gerekli KPI’lar, Taksonomi tabloları ve raporları oluşturulabilir. Bu bağlamda YZ, zaman alıcı iş adımlarını üstlenir ve bunları sıralı şekilde gerçekleştirebilir. Ayrıca, YZ destekli dijital araçlar sadece Taksonomi tablolarını oluşturmakla kalmaz, aynı zamanda Taksonomi rapor metinlerini de üretebilir. YZ, şirkete ilişkin sayısal değerleri ve yaklaşımları dikkate alarak, yapılacak yorumları desteklemeye yönelik özgün içerik ve açıklamalar da sağlayabilir. Bu sayede raporlardaki belirsizlikler en aza indirilir.

Günümüz teknolojileri ile, YZ’nin bir Taksonomi raporlamasını sıfırdan son aşamaya getirebilmesi mevcut YZ teknolojileriyle yürütmesi yüksek güvenilirlik seviyesinde tartışmaya açıktır. Güvenilir bir Taksonomi raporlaması bu nedenle YZ’yi yalnızca gerekli olduğunda ve sorumlu bir şekilde kullanır. Bu nedenle, “YZ tarafından oluşturulan Taksonomi raporlaması” veya “YZ tabanlı Taksonomi raporlaması” yerine “YZ destekli Taksonomi raporlaması” terminolojisi daha uygundur.

Ecolithic, teknoloji ile finansın hassasiyetlerini dikkate alarak “Yapaz zeka destekli (AI-supported)” ifadesini benimsemektedir.

Taksonomi Raporlaması Kapsamında Kullanıcıların Yönlendirilmesi

YZ, Taksonomi raporlamasında uzman olmayanlar için de yol gösterici olarak hizmet edebilir. Kullanıcılar, YZ destekli asistanlar ve YZ tarafından oluşturulan videolar aracılığıyla AB Taksonomisini öğrenebilir ve YZ destekli sohbet botlarına sorular sorabilir. Kullanıcı dostu yaklaşımı daha da vurgulamak için Sıkça Sorulan Sorular (SSS) YZ platformlarına kullanım öncesi entegre edilebilir. Alternatif olarak, YZ destekli sistem mevcut belgelerden sorulacak soruların cevaplarını üretebilir. Örneğin, bir kullanıcı kapsam değerlendirmesinden sonra hangi adımın geldiğinden emin olmayabilir ve şu soruyu sorabilir: “Kapsam değerlendirmesini yaptıktan sonraki adım nedir?” YZ platformuna gerekli bilgiler verilmişse kullanıcıları uygun şekilde bir sonraki adıma yönlendirebilir. Bu da Taksonomi raporlama işlemini hızlandırılır ve kolaylaştırır.

AB Taksonomisinin ESRS, ISSB ve GRI Standartları ile Birlikte Raporlama Yönleri

Sürdürülebilirlik raporlaması ve açıklamaları alanında birlikte raporlama, özellikle iki veya daha fazla standart setinin raporlama içerikleri ve veri noktalarında örtüştüğünde söz konusu olmaktadır. Buna bir örnek, ortak iklim veri noktaları içeren Avrupa Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları (ESRS) ve Uluslararası Sürdürülebilirlik Standartları Kurulu (ISSB) standartlarıdır. Mükerrer raporlamayı önlemek ve raporda açıklık sağlamak için, her iki standarda göre raporlama yapan kuruluşlar birlikte raporlama olasılıklarını dikkate almalıdır.

ISSB ve GRI Standartları gibi küresel düzeydeki standartları belirleyen kurumlar ve AB’deki Avrupa Finansal Raporlama Danışma Grubu (EFRAG), şirketleri desteklemek amacıyla standart belirleme faaliyetleri kapsamında birlikte raporlama rehberleri düzenlemiştir(EFRAG, 2025). Ancak Taksonomi raporlaması bağlamında da bu tür rehberlere ihtiyaç vardır.

Ecolithic, aslında en çok ihtiyaç duyulun bu konuya önemli bir giriş yaparak Taksonomi bağlamında birlikte raporlama konusunu açmaktadır. Beklentimiz o dur ki, ilgili global ve AB organizasyonları bu konuya daha fazla ağırlık verir.

Birlikte Raporlamanın Anahtarı Olarak Dijitalleşme

Dijitalleşme, birlikte raporlamanın pratiğinde ve bunun sağladığı artı değeri değerlendirmek noktasında belirleyici bir rol oynamaktadır. Yapay Zeka (YZ), birlikte raporlamanın gerektirdiği görevleri verimli bir şekilde yönetmeye, iş yükünü azaltmaya ve mükerrer raporlamayı önlemeye yardımcı olabilir. Özellikle “eXtensible Business Reporting Language (XBRL)” kullanımı, Seele (2016) tarafından önerildiği üzere, dijital olarak birleştirilmiş ve entegre edilmiş raporların geliştirilmesini desteklemektedir.

AB Taksonomisi Bağlamında Birlikte Raporlama

Birlikte raporlama projeleri ve rehberleri öncelikle sürdürülebilirlik raporlaması ve ilgili açıklama standartlarına odaklanmaktadır. AB Taksonomisinin bu konuda önceliklendirilmediği anlaşılmaktadır. Ancak AB Taksonomisi, ESRS, ISSB ve GRI Standartları ile bağlantılı olarak çok sayıda birlikte çalışabilirlik boyutu sunmaktadır. Ayrıca, Taksonomi, mevcut uygulamada özel öneme sahip birçok sürdürülebilirlik dönüşüm potansiyelini içinde barındırmaktadır. Bu nedenle, Taksonominin birlikte raporlama boyutlarının ortaya konulması ve kullanımı, sürdürülebilirlik raporlamasının gelişimi için büyük değer taşımaktadır.

Aşağıdaki tablo, AB Taksonomisinin birlikte raporlama boyutlarına genel bir bakış sunmaktadır.

AB Taksonomisinin potansiyel katma değeri, yalnızca sürdürülebilirlik metrikleri ve KPI’ların raporlanması ile sınırlı değildir. Taksonominin kendisi ve bunun sonucunda ortaya çıkan KPI’lar, raporlamayacak organizasyonların en azından yukarıdaki tabloda verilen birlikte raporlama yönlerinden dikkate alınıp entegre raporlara yansıtıldığında ve sürdürülebilirlik dönüşümünde dikkate alındığında büyük fayda üretmeye başlar.

Özet ve Sonuç

Birlikte raporlama ve dijital teknolojilerin kullanımı, kurumsal ESG ve sürdürülebilirlik raporlamasında iki gelecek odaklı yaklaşımdır. AB Sürdürülebilirlik Taksonomisi (EUST), kuruluşlara önemli verimlilik artışları sağlayan yeni araçlar ve metrikler sunar. Ancak bu potansiyel en iyi şekilde, Taksonominin birlikte raporlama yönleriyle sürdürülebilirlik raporlama ve açıklama standartlarıyla birlikte uygulandığında kullanılabilir. Ayrıca, dijital teknolojiler, özellikle YZ, ESG ve sürdürülebilirlik raporlamasında önemli verimlilik artışları sağlar ve Taksonomiyi sadece bir uyum yükümlülüğü olmaktan çıkarıp bir kaldıraç enstrümanı haline dönüştürür.

Kaynakça

EFRAG (2025) Birlikte Çalışabilirlik.https://www.efrag.org/en/sustainability-reporting/esrs-workstreams/interoperability

Seele, P. (2016). Digitally unified reporting: how XBRL-based real-time transparency helps in combining integrated sustainability reporting and performance control. Journal of Cleaner Production, 65-77.

Ecolithic sürdürülebilirlik raporlaması alanında inovatif çözümleri olan ve çok güçlü know-how altyapısına sahip Almanya merkezli uluslararası bir firmadır. Geleceği yakalamanın bir yolu da Ecolithic ile çalışmaktır. Geleceğe şimdiden adım atmak isterseniz size çok yakınız: [email protected]